اخلاق چه نسبتی با پیشرفت دارد؟ آیا اخلاق نیز مانند علم پیشرفت کرده است؟ توجه کنید که علم دین پیشرفت می‌کند اما هنر و فلسفه حقیقت دین پیشرفت نمی کند. حقیقت دین اسلام در وجود نازنین حضرت ختمی مرتبت متحقق شده است. بین علم، هنر، دین، معارف و اخلاق تناسب و تعادل وجود دارد. این تناسبات را همه‌جا و همیشه در تاریخ می‌توان دید. توجه کنید که فردوسی و ابن سینا معاصر با بیرونی هستند. اما شعر فردوسی علت پیشرفت علم بوده؟ نه. بسیاری از غربی‌ها بر این اعتقادند که اخلاق مانند علم پیشرفت نکرده است. نامدارترینشان ژان ژاک روسو است که به نظر او تمدن، بشر را فاسد کرده است. مقابل قرار دادن انسان و طبیعت و شیء شدن طبیعت و منبع انرژی شدن و مورد بهره‌برداری قرار گرفتن بی‌نهایت طبیعت امری است که به اصلاح بشر کمک نمی‌کند. من درصدد اثبات رای ژان ژاک روسو و امثال وی نیستم. یعنی من بر آن نیستم  که تمدن و تاریخ، اخلاق را فاسد کرده است. نامدارترین فیلسوف اروپا کانت سه کتاب با عناوین علم، دین و اخلاق نوشته است. در همه تاریخ این سه بوده‌اند. در طی دویست سال تاریخ غربی قبل از کانت، همه فیلسوفان می‌خواستند اخلاق بنویسند و اخلاق نوشته نشد. رنسانس که شروع می‌شود در طی دویست سال نه فقط علم و فلسفه ارسطویی، تمام اخلاق افلاطونی، ارسطویی، سقراطی رد می‌شود. اخلاق جدیدی می‌آید با عنوان "اخلاق آزادی" یا "اخلاق تکلیف". اخلاق کانت اخلاق تکلیف است. اما تکلیف دینی و تکلیف شرعی، تکلیف‌کننده‌اش خداست. تکلیف کانت "احساس من" است، بانگ "باطن من" است.  بنابراین وقتی بخواهیم درباره خودمان با عالم توسعه‌یافته غربی حکم کنیم باید به اختلافات توجه کرد. اخلاق ما اخلاق فضیلت است. علم جدید و تمدن جدید  با نفی اخلاق فضیلت ساخته شد. عالم جدید عالم دنیاداری است و تمایلی به اخلاق فضائل ندارد. ما به اخلاق فضائل توجه کردیم و به اخلاق آزادی که اخلاق منفی است توجه نکردیم. آن اخلاق منفی برای پیشرفت ضروری است. یعنی قواعد عمل و قواعد کار دقیقا باید رعایت بشود و هرکسی خود مسئول کار خودش است. البته این اخلاق با حقوق پیوند بسیار نزدیک دارد. اگر کسی به وظیفه عمل نکند، ممکن است مواخذه گردد. ما می توانیم از طریق رسوخ  و از طریق نفوذ در اخلاق تکلیف خودمان و از طریق اخلاق منفی ای که گفتم که رعایتش برای پیشرفت ضروری است، به اخلاقی که ان شاء الله اخلاق فضیلت است راهی باز بکنیم و در آن الگویی ترسیم می شود که هم جانب علم گرفته شده و هم جانب دین و هم جانب اخلاق.