همایش «عرفان اسلامی، نظر و عمل» صبح امروز 11 خرداد
با حضور استادان دانشگاه و حوزه از چندین کشور، در سالن همایش های هتل لاله آغاز
به کار کرد.
در ابتدا هیئت رئیسه نشست اول به ریاست خانم دکتر
طباطبایی برای حضور در جایگاه دعوت شدند. سپس سرکار خانم دکتر طباطبایی ضمن خیرمقدم به شرکت کنندگان اظهار
کرد: انجمن عرفان اسلامی در سال 1383 تأسیس شد و این همایش در راستای یکی از اهداف
انجمن است.
وی ضمن قدردانی از پژوهشگران لبنانی بیان کرد: یکی از
وظایف انجمن علمی عرفان اسلامی در شرایط کنونی حمایت از جوانانی است که احساس می
شود تشنۀ معنویت هستند و از عرفان حقیقی اسلامی دور مانده اند. توصیه های عارفانه
زمان و مکان ندارد و هرکس در هرکجا و هر زمان می تواند از آن بهره ببرد.
دکتر فاطمه طباطبایی با اشاره به اهداف دیگر تأسیس این
انجمن گفت: یکی از مهم ترین اهداف تشکیل این انجمن تقدیر از بزرگان این حوزه است
که امروز از آیت الله انصاری شیرازی تقدیر و تجلیل خواهیم کرد.
پس از سخنان سرکار خانم دکتر فاطمه طباطبایی پیام
تصویری آیت الله العظمی جوادی آملی قرائت شد که ایشان در این پیام بر تمایز اصلی
اخلاق و عرفان تأکید کردند و بیان داشتند عرفان با زندگی، اخلاق پویا، جامعه، محیط
زیست و بهداشت در ارتباط است. بحث تمایز یک تعریف حدی است. گوهر ذات اخلاق مقدمه
گوهر ذات عرفان است. این ها یکی در جهاد اوسط است و دیگری در جهاد اکبر.
سخنران اول همایش، حجت الاسلام و المسلمین شیخ
الاسلامی بودند که با موضوع عرفان اسلامی و اخلاق سخن گفتند. وی عرفان عملی را مجموعه
ای از احوال، واردات، منازل و مقامات دانست و گفت: این ها راه و روشها و سیاحت
هایی است که بزرگان عرفان و ادیان به آن پرداخته اند و به عنوان یکی از ذخائر
کارساز و رهنمای انسان های بعد در اختیار ما گذاشته اند.
در ادامه این همایش پرفسور ویکتور الکک، رئیس
فرهنگستان زبان و ادبیات جهان عرب، با موضوع عرفان اسلامی پیامبر صلح، میان
ادیان و ملل،سخنان خود را با شعری از مولانا «سینه خواهم شرحه شرحه از فراق/ تا بگویم شرح
درد اشتیاق آغاز کرد». وی که در ابتدا به زبان فارسی سخن می گفت تصریح کرد: عرفان
در همه کشورهای مختلف جهان تقسیم شده است و در دنیا مسأله عرفان را بین آغاز و
معاد، جا و کون و وجود و عدم مشاهده می کنیم و درمی یابیم که یک عارف از این طریق
به مسائل پی می برد.
پرفسور الکک با ستایش اشعار مولانا گفت: مولانا جلال
الدین رومی خود را متعلق به سرزمین خاص نمی داند و می گوید بگذارید مرا در جایی که
نیست تفسیر کنند.
وی در خاتمه سخنانش نشان فرهنگستان زبان و ادبیات جهان
عرب و 25 عنوان کتاب نوشته خویش را به خانم دکتر طباطبایی اهدا کرد.
سخنران آخر نشست اول آقای دکتر حبیبی بودند که به
ایراد سخنرانی خود با عنوان عرفان در نظر و عمل از دیدگاه امام خمینی پرداختند.
و در پایان نشست
اول همایش با پخش مستندی از عارف گرانقدر حضرت آیت الله یحیی انصاری شیرازی به پاس
یک عمر فعالیت علمی و تربیت اساتید ممتاز عرصه عرفان و اخلاق از ایشان تقدیر به
عمل آمد و به علت عدم حضور ایشان، توسط سرکار خانم دکتر طباطبایی، لوح تقدیری به
فرزندشان حجت الاسلام علیرضا انصاری شیرازی تقدیم شد.
نشست دوم
سخنران اول نشست دوم همایش بین المللی "عرفان اسلامی، نظر و عمل" ،
جناب آقای شیخ شفیق جرادی بودند. ایشان در ابتدا محور مباحث خود را بررسی شخصیت
قدیسه ترزا عنوان کردند و ایشان را به عنوان یک معلم در کلیسای کاتولیگ معرفی
کردند. در ادامه موضوع عرفان در ادیان
مختلف را مطرح کرده و به طور اختصاصی به عرفان اسلامی پرداختند. ایشان پس از بررسی
ابعاد وجودی قدیسه ترزا به رسیدن روح ایشان به سمت خدا اشاره کردند و گفتند امام
خمینی معتقد بودند همه موجودات به سمت تکامل و کمال مطلق حرکت می کنند چه به آن
برسند و چه نرسند. در ادامه آقای شیخ شفیق جرادی مساله تامل را مطرح کردند و اثر
تامل بر ذکر، نماز و ارتباطات عقلی را بسیار مهم دانستند. در پایان با تشویق عموم
به فراگیری مکتب امام خمینی سخنرانی خود را تمام کردند.
این همایش با سخنرانی دکتر حمید شاه
آبادی با موضوع تقدم هستی شناختی، خودشناسی فلسفی در آراء امام خمینی(س) در پرتو
نظریه فطرت حضرت آیت الله شاه آبادی ادامه یافت.
ایشان به تعریف حقیقت عرفان پرداخت و بیان کرد: عرفان حقیقی باید در تمام ساحات
منشا داشته باشد، از این نظر حیات فلسفی و حیات علمی خواه فرهنگی، سیاسی، اقتصادی
و...، نه تنها با حیات عرفانی فرقی ندارد حتی تکامل عرفانی در ساحت فلسفی موجب
کمال عرفانی نیز می شود.
دکتر شاه آبادی ادامه داد: خودشناسی آمیزه ای مرکب از علم و روش است. به لحاظ
وجود شناختی، خودشناسی مقدم بر سایر علوم است.
ادامه سخنرانی ها با مطالب پروفسور یوحنا عقیقی با موضوع«چهره مسیح در صوفی
گری جلال الدین رومی» پیگیری شد. پروفسور عقیقی ازچهره عارف با یک روح آزاد سخن به
میان آورد و درخصوص اشعار مولانا گفت:
برگشتن به اصل خویشتن مسیر را برای سالکان باز می کند و این موضوع اصلی اشعار
مولاناست. ایشان ارتباط تصوف و عرفان را مهم دانستند و اضافه کردند که وقتی به
بلوغ کامل رسیدیم و به سوال من کیستم پاسخ دادیم به عرفان دست یافته ایم.
نشست دوم همایش بین المللی «عرفان اسلامی، نظر و عمل» در ساعت 12:45 با نزدیک
شدن به اذان ظهر، به پایان رسید و سایر سخنرانی ها به نوبت عصر موکول شد.
نشست اول نوبت عصر
دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی سخنران اول نوبت عصر همایش عرفان اسلامی (نظر و
عمل) بودند. در این نشست که بعدازظهر یکشنبه 11 اردیبهشت مصادف با ولادت باسعادت
حضرت امام حسین (ع) برگزار شد، اظهار کرد: قبل از آغاز کلام باید درباره دو واژه «نظر»
و «عمل» صحبت کنیم. نظر نگاه کردن است نه نگاه کردن ظاهری. دیدن معمولی برای همه
موجودات است هم انسان و هم حیوان.
استاد برجسته دانشگاه به تعریف عمل در نزد عرفا پرداخت و بیان کرد: عمل انسان
اگر با نظر نباشد ذره ای اثر ندارد. آنجا که نظر نباشد انسان تک ساحتی است. در
حقیقت اگر نظر نباشد جلوه حق دیده نخواهد شد. امروزه به شدت نیازمند نظر و فهمیدن
هستیم و تشویق به عمل بدون تشویق به نظر راه به جایی نمی برد.
دکتر دینانی با تاکید بر موثر بودن همه موجودات ادامه داد: نظر به دنبال تعقل
و تدبر که خود تدبر بر اثر ذکر و فکر حاصل شده می آید. تشویق نظر در مراتب بالا، فلسفه الهی
است. فلسفه همان نظر است. نظر و فلسفه اولین رشته از دانش بشری است که توانسته است
از بشر افسون زدایی کند.
وی در پایان اظهار داشت: در حال حاضر همه تشنه دریافت اطلاعات و دستیابی به
علوم جدید هستند و حجم اطلاعات اجازه درک واقعی انسان از خودش و توجه به نظر را از
بشر امروزی گرفته است. ایشان با اشاره به حفظ کرامت انسانی با بیان شعری از اقبال
لاهوری سخنرانی خود را تمام کردند.
سپس پرفسور بونو با ایراد سخنان خود در این نشست با موضوع «عرفان؛ چالش های
میان نظر و عمل و رهنمودهای امام برای حل آن» اظهار کرد: نظر و عمل شرط لازم برای
رسیدن به کمال است. سهروردی وقتی از کمال حرف می زند کسی در نظر او واقعی و کاملتر
است که در عمل هم کامل باشد. کمال عقلی با نقص علمی ممکن نیست.
وی افزود: در آثار امام خمینی (ره) در سر الصلاة ایشان در چند مورد بیان می
کند وقتی به غایت او وصل شدیم دیگر به مرکب سیر نیازی نیست. ایشان می گویند درست
است که در سیر سلوک مرکب است اما برای واصل شدن، نماز و روزه و اعمال دیگر لازم
است.
ایشان سه مرتبه انسانی را اینچنین بیان کردند: نشئة آخرت و مقام روحانیت و
عقل، نشئة برزخ و مقام خیال و نشئة دنیا و مقام عالم شهادت. همه این مراتب هم از جهت
کمال و هم از جانب نفس بر هم اثر می گذارند.
ایشان با تاکید بر اینکه حقیقت هر سه مرتبه یکی است گفتند: کمال یک بعد بدون
دیگری امکان پذیر نیست و هر یک از مراتب ثلاثه توجه و مراقبت لازم دارد و بدون رشد
ابعاد علمی و نظری به کمال نخواهد رسید.
دکتر سوسن صلوح یکی از سخنرانان لبنانی، سخنرانی خود تحت عنوان «نماز معراج
عارفان» را با ارتباط قلب و عبادت آغاز کرد. وی ادامه داد: نماز با خشوع مهمترین
نماد عرفان است. عملی که با تکبیر و یادآوری بزرگی خدا آغاز و با تسلیم به پایان
می رسد عملی است که انسان را رشد می دهد.
همچنین اضافه کرد: نماز معراج روح است و عروج یک نوع شروع است و نماز انسان را
به سمت خدا می کشاند. باید در ادای همه کلمات نماز به معنا و درک واقعی آن توجه
شود.
در ادامه این همایش، دکتر سلیمان الحسیکی با موضوع «مسیحیت مشرق زمین در عرفان
اسلامی-الگوی حلاج» سخنرانی پرداخت.
وی گفت: شاید در ظاهر تفاوتی میان اندیشه فلاسفه و صوفیان باشد اما در نهایت
این دو هدف مشترکی دارند و حرف هر دو گروه یکی است.
سپس تاثیر مسیحیت شرق در عرفان اسلامی و ویژگی آن را شرح داده و تاثیر عقل را
در زندگی بررسی کرد.
دکتر الحسیکی همچنین علت اینکه چرا صوفیان عرب بین عرفان و شناخت جدایی انداختند
را بیان و به دیدگاه امام خمینی از عرفان اشاره کرد.
در ادامه همایش عرفان اسلامی (نظر و
عمل)، شیخ محمد زراقط با اشاره به موضوع عرفان و زندگی در عصر حاضر بیان کرد: نخست
باید با این پرسش آغاز کنیم شکل کلی عرفان اسلامی برای زندگی امروز مناسب است یا
خیر؟ اشکالاتی که در برابر عرفان مطرح شده است و می خواهد اثبات کند که عرفان در
زندگی اسلامی نقشی ندارد. حال مسلم است اگر زندگی با عرفان نباشد قطعا متحول می
شود.
وی بیان کرد: عرفان واقعی باید وارد زندگی شود و عارف باید رابطه خود را با
خدا باید تنظیم کند. رهنمود سازنده می تواند عاملی برای برقراری این ارتباط باشد.
در ادامه دکتر هادی وکیلی با موضوع «چالش نظر و عمل از عرفان اسلامی تا عرفان
های نوظهور» مقاله ای را برای حاضران ارائه داد: نزاع بین تئوری نظر و عمل دیرینه
است و از قبل و از زمان یونان بوده و بودن دیگری بدون دیگری ممکن نیست.
وی افزود: جوهر عرفان از جمله عرفان اسلامی شهود (دیدن، نگاه کردن و مکاشفه
است) به معنی دیدن است که به این معنا نوعی تجربه و عمل است. عرفان با نظر و
مشاهده و رویت حقیقی آغاز می شود. در تمام متون عرفانی (مسیحیت، اسلام و یهود) از
تعبیر دیدن بهره می گیریم.
به گفته دکتر وکیلی بیان کردند که در عرفانهای نوظهور بر سایر جنبه های حسی
تأکید می شود در واقع تجربه عرفان های نوظهور حسی – حرکتی است.
عرفان های نوظهور به حقیقت نهایی نمی رسد و در برخی شاخه ها می کوشد امر ماورایی
را تنزل دهد و آن را دریافت کند. شکافی که در عرفان های نوظهور است سکولار شدن الهیات
است.
سخنرانی پایانی بخش اول مراسم بعد ازظهر به آقای سید علی موسوی اختصاص داشت.
وی با مقایسه نگاه شهودی در بین ادیان مسیحیت و اسلام بیان کرد: وقتی مسلمان تلاش می کند که کشف و شهود داشته باشد مسیحیت هم به همان صورت است و پیشگامان مسیحیت
مشترکات داشته اند.
وی سپس به مراتب عقل اشاره کرد و گفت: مراتب عقل به صورت، عقل بدون معرفت، عقل
(مشهود و خالص) و در نهایت عقل منور است که عقل منور میان اهل معرفت دیده می شود.
همایش عرفان اسلامی (نظر و عمل) در دو بخش صبح و
عصر روز یکشنبه 11 خرداد در تالار همایش های هتل لاله برگزار شد.
حجت الاسلام و المسلمین دکتر کاکایی در همایش «عرفان
اسلامی (نظر و عمل)» در مقاله ای با عنوان «معنای زندگی از دیدگاه عرفان اسلامی با
تکیه بر دیدگاه امام خمینی (ره)» بیان کرد: درقرن بیستم، غرب به بی معنایی رسیده و
به دنبال معنای زندگی است. این بحث محصول دوران مدرن است. غرب از زمانی با مسئلۀ
بی معنایی زندگی روبرو شد که خدا و دین را کنار گذاشت.
سردبیر پژوهشنامه عرفان تصریح کرد: نه تنهااصحاب
کلیسا، چنین افکاری داشتند بلکه فیلسوفان معتقد به این مسئله بودند. در قرن بیستم
که جامعه غرب به علت بی دینی خود پی می برد ایران به سمت غرب زدگی پیش رفت و در
این زمان بود که امام خمینی (ره) ظهور کرد و چگونه زندگی کردن را به مردم آموخت و
با بازگشت مردم به دین و با رهبری آن بزرگترین انقلاب قرن بیستم رقم خورد.
در ادامۀ این همایش خانم نها ملاعب دربارۀ عارفان
غرب آفریقا و اندلس سده های میانه در خاور اسلامی عربی برای حاضران سخن گفت.
سخنران بعدی این همایش دکتر رحمتی بود که به بررسی
موضوع انسان کامل و عارف از منظر اسلام و مسیحیت پرداخت و گفت: انسان موجودی مادی
با روحی الهی است و همواره چونان غریبی در شوق صعود به اصل خود بر اساس مصداق «و
نَفَخت فیه من روحی» در تلاش است. بسیاری مسیر صعود را از طریق جسم مادی پی می
گیرند؛ و اندکی نیز از طریق معرفت ربانی، بر این اساس نتایج زیر حاصل می شود نخست
دوگانگی انسان، وجود حقیقتی مطلق در هستی که در نتیجه ابتعاد از مادیت و همراه با
مجاهدتها و سوم ادراک حقیقت مطلق از خلال کشف و ذوق و مشاهده، که از طریق آن و با
اراده خود، خود را نمی پندارد و به همان مقدار که خویشتن را نادیده می گیرند.
سخنرانی بعدی این همایش جورج طربی بود. سخنرانی
این پژوهشگر «نگاهی بر وجد صوفیانه و ریشه های اسلامی و غیر آن» نام داشت. وی در
این باره گفت: نظر صوفی که از محدوده عبور می کند از نامحدود و از وجود می گذرد و
می تواند به کمال مطلق برسد که خدا مالک آن است.
سخنران پایانی در این نشست خانم منصوره شایسته به موضوع ارتباط علم و عمل
در قرآن و عرفان پرداخت.
خانم شایسته به رابطه نظر و عمل اشاره کردند و به
چرایی این سوال که بعضی از دانسته های انسان به عمل منجر نمی شود پرداختند. وی
همچنین گفت: همه موجودات علم و آگاهی دارند اما انسان توان توجه به آگاهی را دارد.
همین آگاهی منجر به عمل می شود.
ایشان متذکر شد بعد از تعلم تدبر است و این یعنی
حرکت از هست ها به بایدهای زندگی. عمل به دنبال تدبر می آید.
مراسم اختتامیه همایش بین المللی «عرفان
اسلامی، نظر و عمل»، با سخنان سرکار خانم دکتر فاطمه طباطبایی، رئیس انجمن علمی
عرفان اسلامی ایران، برگزار شد. ایشان سخنرانی خود را با موضوع "عرفان و
پویایی اجتماعی با نگرشی بر اندیشه امام خمینی(س)" اینچنین آغاز کردند:
بحران معنویت یکی از مشکلات انسان معاصر است و
همگان اذعان دارند علی رغم پیشرفت زیاد علمی، انسان نه تنها در اخلاق رشد نکرده
بلکه تنزل هم داشته است.
ایشان تصریح کردند: عرفان اسلامی به این مقوله
نگاه عمیقی داشته است زیرا تعالی انسان و جامعه از مفاهیم اساسی عرفان اسلامی است.
سپس به بررسی ابعاد و ویژگی جامعه اسلامی پرداختند و جامعه اسلامی را جامعه ای
دانستند که: فضائل انسانی در آن رواج دارد و حکمرانان آن به مشکلات مردم می اندیشند
و اهداف آنها اجرای عدالت باشد. امام (ره)جامعه اسلامی را جامعه ای می داند که
خالی از رذائل اخلاقی باشد.
وی افزود: امام خمینی به تشکیل امت واحد اشاره
کردند و آموزه های عرفان اسلامی را عاملی برای وحدت معقول همه جوامع دانستند. سپس
اضافه کردند: به گفته ابن عربی، عرفان، انسان را به تأمل عقلانی درباره زندگی سالم
وبدون پشیمانی وا می دارد به گونه ای که تعامل مادی و معنوی در میان مردم بر پا
گردد و همه به حق برسند.
رئیس انجمن علمی عرفان اسلامی در ادامه سخنرانی
خود گفت: در عرفان اسلامی دو حوزه نظر و عمل از هم متمایز نیستند و هر یک بر
دیگری تاثیر دارد. امام خمینی (س) تصریح می کنند سلوک عملی که حقیقت سلوک است منوط
به سلوک علمی است و سلوک علمی مقدمه سلوک عملی است.
مدیر مسئول پژوهشنامه عرفان ادامه داد: در نگاه عارفان حقیقت وجود،
حقیقت واحد است که دارای کثرت اسماء و صفات است که همه این کثرت ها جلوه آن حقیقت
است. عارف به وحدتی در عین کثرت قائل است. با چنین بینشی کثرت جامعه را با وحدت آن
می توان پوشش داد.
ایشان در پایان بیان کردند: در نگاه عارف اسلامی جامعه اسلامی، جامعه ای
است که همه در راستای هدفی واحد که اعطلای انسان است حرکت می کنند. پس از باور به
وجود بحران معنویت در جامعه کنونی و باور به اینکه انسان جایگاه خود را فراموش
کرده، با دور شدن از حقیقت هر روز ناآرام تر و افسرده تر می شود. عرفان می تواند
به زندگی بشر معنا و هویت گمشده او را به او بازگرداند. عرفان می تواند افق جدیدی
به روی انسان معاصر بگشاید و به شناخت انسان از هستی و خدا کمک کند.